CHOROBA XXI WIEKU- CUKRZYCA

Cukrzyca jest to zaburzenie przemiany materii, które nie pozwala organizmowi ludzkiemu prawidłowo zużytkować cukier. Cukier jest substancją będącą głównym źródłem energii dla naszego organizmu. U osoby chorej na cukrzycę występuje niedobór lub brak hormonu- insuliny. Z tego względu cukier nie może być zużytkowany dla potrzeb organizmu. Komórki ciała „głodują”. Stężenie glukozy we krwi podwyższa się znacznie. Z powodu niedoboru insuliny glukoza nie może wejść do komórek.

Szkoła jest miejscem, w którym dziecko spędza dużą część swojego czasu. Tam nad jego edukacją, wychowaniem, uspołecznieniem pracuje wiele osób, szczególnie nauczyciele. Od ich wiedzy, predyspozycji, osobowości, tolerancji, stosunku do dzieci zależą warunki właściwego rozwoju uczniów. Uczestnictwo chorego na cukrzycę dziecka w życiu szkolnym powinno przebiegać tak samo, jak dzieci zdrowych, z tą tylko różnicą, że diabetyk wymaga baczniejszej uwagi i opieki ze strony nauczyciela. Niestety występują częste zwolnienia dzieci chorych na cukrzycę z obowiązujących zajęć wychowania fizycznego. Młodzież szkół gimnazjalnych częściej korzysta z różnych form aktywności poza szkołą. Przyczyną zwolnień z zajęć WF-u może być brak zrozumienia ze strony nauczyciela wychowania fizycznego. Świadomość pozytywnego wpływu kontrolowanego wysiłku fizycznego na wyrównanie cukrzycy powodowała, że dzieci chętniej korzystały z pozaszkolnych zajęć sportowych. Często również rodzice „wymuszają” zwolnienia z zajęć WF-u, z czym lekarze pracujący w Poradni niestety spotykają się dość często. Podobnie samodzielne wyjazdy na wycieczki klasowe są dla wielu uczniów niemożliwe, a często warunkiem wyjazdu dziecka jest obecność jego rodzica. Wielu badaczy podkreśla, że wspólne wyjazdy przynoszą korzyści polegające na udoskonalaniu umiejętności i samokontroli, zwiększeniu pewności siebie i niezależności, zmniejszeniu poczucia izolacji. Warunki te będą spełnione, jeżeli grupa osób towarzysząca dziecku będzie posiadała właściwą wiedzę na temat cukrzycy.

Grupą, dla której cukrzyca stanowi istotny problem psychospołeczny jest młodzież szkół gimnazjalnych. Młodzież z powodu cukrzycy spotyka się z licznymi przejawami nietolerancji, odrzucenia przez rówieśników, a często i przez nauczyciela. 25% uczniów spotkało się z różnymi przykrymi uwagami ze strony personelu pedagogicznego, które według dzieci dotyczyły ich choroby. Zwraca uwagę fakt częstego obrażania chorego dziecka, szczególnie w grupach młodszych: szkoła podstawowa- 11,5%, gimnazjum- 17,3%, a określenia, jakie wobec nich padają to narkoman, ćpun. Dla dzieci młodszych cukrzyca jest wyjątkowym stresem, który wiąże się z bólem, pobytami w szpitalu, częstymi badaniami, ograniczeniami dietetycznymi i innymi. Stres może również objawiać się zwiększoną drażliwością dziecka, zaburzeniami koncentracji, apatią, a nawet agresją. Świadomość braku akceptacji otoczenia wpływa na brak akceptacji choroby. Pojawiają się takie zachowania, jak: agresja, apatia, lęk, bierność, złe zachowanie. Dzieci przewlekle chore mają takie same potrzeby i rozwijają się według takich samych zasad jak dzieci zdrowe. Obowiązek zapewnienia im prawidłowego rozwoju spoczywa na całym otoczeniu, w którym dziecko przebywa.

Cukrzyca nadal jest postrzegana przez niektórych pacjentów jako choroba wstydliwa, z powodu której diabetycy spotykają się z dyskryminacją. Dziwi fakt częstego jej ukrywania w środowisku, w którym dziecko powinno realizować swoje marzenia i umiejętności. Około 12% dzieci ukrywa chorobę przed otoczeniem. O chorobie wiedzą tylko niektórzy nauczyciele i koledzy. Szkoła jest dla dziecka miejscem oceny jego osiągnięć, możliwości i zachowań, dlatego ukrywanie choroby może być uwarunkowane obawą przed brakiem zrozumienia i akceptacji.

Zwiększona świadomość nauczyciela co do istoty choroby i jej ograniczeń daje dziecku poczucie bezpieczeństwa na terenie szkoły i pewność, że jest zrozumiane i akceptowane, na czym- jak się wydaje- powinno zależeć nauczycielom. Dlatego zwraca uwagę bardzo małe zainteresowanie grona pedagogicznego problemem dziecka chorego na cukrzycę oraz brak inicjatywy w przygotowaniu materiałów edukacyjnych dla uczniów np. na lekcji biologii. Tematem cukrzycy zainteresowało się jedynie ok. 40% nauczycieli, a wypowiedź czternastoletniej Krysi tylko podkreśla fakt lekceważenia przez nauczycieli problemu cukrzycy: „Nauczyciele odmówili przyjęcia materiałów szkoleniowych o cukrzycy, twierdząc, że mają ważniejsze problemy”. Tylko  w 18% szkół pacjenci lub ich rodzice przygotowali program edukacyjny z zakresu pierwszej pomocy w przypadku cukrzycy oraz etiologii choroby.

Stany hipoglikemii mogą powodować rozmaite zmiany w zachowaniu dziecka, które otoczenie może nieprawidłowo interpretować. Tylko fachowa edukacja otoczenia może zapobiec licznym konfliktom, a co najważniejsze może wpłynąć na poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego ucznia. Konieczny jest stały transfer wiedzy pomiędzy grupą  edukacyjną (pielęgniarka edukacyjna, uczeń, rodzic), a zespołem klasowym (nauczyciele, uczniowie). Zależy on od wielu czynników, a najczęściej wymienia się takie, jak: poziom wiedzy biologiczno- psychologicznej, indywidualna motywacja grupy, więź emocjonalna członków grupy z chorym uczniem i wiele innych.

Brak wiedzy zarówno uczniów, jak i nauczycieli jest bezpośrednią przyczyną nie otrzymania natychmiastowej pomocy w szkole w sytuacji zagrożenia. Niedocukrzenie może wystąpić w każdej sytuacji, a często podczas lub po wysiłku fizycznym. Trudno określić, jak duża grupa dzieci i młodzieży może czuć się bezpiecznie w szkole, ponieważ ok połowy spośród nich nigdy nie wymagało takiej pomocy ze strony drugiej osoby. Brak poczucia bezpieczeństwa jest sytuacją stresogenną, która może mieć negatywny wpływ na samopoczucie dziecka, wpływać ujemnie na wyniki nauki i proces leczenia. Liczne badania wskazują, że na przebieg procesu uczenia się dziecka niekorzystnie wpływa jego zły stan fizyczny. Stale utrzymujący się stres pogarsza stan wyrównania cukrzycy, wpływając na pogorszenie rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka. Stwierdzono, że sytuacje konfliktowe oraz stresy modyfikują stężenie glukozy we krwi, co z kolei wpływa na stan psychiczny chorego dziecka.

Właściwa atmosfera w najbliższym otoczeniu dziecka chorego na cukrzycę pełna zrozumienia i akceptacji sprzyja prawidłowemu kształtowaniu postaw i zachowań jego i innych osób.

Podstawowe znaczenie w leczeniu cukrzycy mają: szkolenie w zakresie samokontroli i samo opieki oraz wizyty kontrolne w poradni diabetologicznej. Częstość wizyt w poradni (indywidualnie według potrzeb dzieci i młodzieży chorych na cukrzycę, ich rodziców) pozwala nie tylko na ocenę wyrównania metabolicznego i stopnia zagrożenia wystąpieniem późnych powikłań, ale także na ustalenie, które z dzieci wraz z rodzicami wymagają ponownej edukacji oraz wsparcia psychologicznego. Ważne jest, aby podczas wizyty dzieci, młodzież, rodzice byli szczerzy, zadawali jak najwięcej pytań, prosili o wskazówki jak postępować. Nie mniej istotne jest, aby chętnie uczestniczyli w proponowanych szkoleniach, czytali ulotki, książki, czasopisma poświęcone ludziom chorym na cukrzycę.

Samokontrola w cukrzycy

Samokontrola pozwala:

– śledzić dzienny przebieg cukrzycy;

– wykrywać epizody hipoglikemii (zbyt niskiego stężenia cukru we krwi) i hiperglikemii (zbyt wysokiego stężenia cukru we krwi);

– bezpiecznie kontrolować cukrzycę w domu podczas dodatkowych ostrych chorób.

Elementami samokontroli są:

– badanie stężenia cukru gleukometrem;

– badanie moczu na obecność cukru, ciał ketonowych, białka;

– pomiar ciśnienia tętniczego;

– pielęgnacja ciała;

– kontrola masy ciała BMI;

– obserwacja objawów hipoglikemii i hiperglikemii;

– obserwacja innych powikłań.

Samokontrola pomaga zrozumieć, jaki wpływ na stężenie cukru we krwi ma sposób odżywiania, przyjmowanie tabletek i insuliny, wysiłek fizyczny, zmęczenie, podróż, stres, czy dodatkowe choroby. Prowadzenie samokontroli polega na samodzielnym dokonywaniu prostych badań diagnostycznych, prowadzeniu obserwacji i systematycznym zapisywaniu wyników w dzienniku samokontroli. Prowadzenie takiego rodzaju dziennika jest bardzo ważne dla osoby chorej, jak i lekarza prowadzącego. Zapisane w dzienniku dane powinny zawierać:

– datę i czas badań;

– pomiary stężenia cukru we krwi;

– dawki insuliny;

– zdarzenia, które mogą wpływać na kontrolę cukrzycy np. choroba, przyjęcie urodzinowe, ćwiczenia fizyczne;

– epizody hipoglikemii.

Trzy zasady zdrowego żywienia

UNIKAJ TŁUSZCZU!

Tłuszcze są najbardziej kalorycznym składnikiem pożywienia, zatem jedząc je w dużych ilościach bardzo zwiększasz wartość kaloryczną swojej diety. I tyjesz.. Unikaj więc jak ognia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, a tłuszcze roślinne jedz w bardzo umiarkowanych ilościach.

Unikanie tłuszczu jest bardzo łatwe do wprowadzenia w życie. Najlepiej unikać tłuszczów „widzialnych” zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego.

Nie dodawaj smalcu, śmietany, masła do potraw;

Nie dodawaj skwarek do potraw;

Nie smaruj pieczywa tłuszczem;

Zupa wcale nie musi być zasmażana;

Nie dodawaj śmietany do zup i potraw;

Gdy widzisz tłuszcz w porcji mięsa odkrój go;

Nie jedz wędlin, w których widać tłuszcz.

Następnym sposobem zmniejszenia tłuszczu w diecie jest wybieranie produktów o małej lub obniżonej zawartości tłuszczu:

Wybieraj sery półtłuste i chude zamiast serów tłustych;

Wybieraj mleko o obniżonej zawartości tłuszczu;

Wybieraj jogurty i kefiry o obniżonej zawartości tłuszczu;

Wybieraj te wędliny, które nie są rozdrobnione. W wielu mielonych wędlinach ukryty jest tłuszcz, którego nie widać. Tak jest np. w parówkach, wielu kiełbasach, pasztecie.

Oleje roślinne mają korzystne znaczenie dla zdrowia, jednak są one kaloryczne tak samo jak wszystkie inne tłuszcze i mimo, że powinny być stałym składnikiem diety, nie należy ich dodawać w nadmiernej ilości do potraw. Dodając olej zawsze odmierzaj go łyżeczkami, a nie lej prosto z butelki. Gdy nie będziesz odmierzać zawsze dodasz za dużo oleju. Należy wystrzegać się chipsów, żywności typu „Fast food” i pizzy.

UNIKAJ POTRAW SMAŻONYCH!

Nawet najbardziej chudy produkt można tak przyrządzić, że będzie ociekał tłuszczem.

Smaż na patelni teflonowej bez dodatku tłuszczu lub z minimalną ilością tłuszczu;

Gdy smażysz bez dodatku tłuszczu pewna ilość tłuszczu wytopi się z produktu;

Smaż potrawy bez panierki, lekko poprószone mąką i przyprawami;

Po usmażeniu połóż potrawę na ręczniku papierowym na kilka chwil, aby odsączyć tłuszcz;

Smaż na dobrze rozgrzanej patelni, wtedy mniejsza ilość tłuszczu jest wchłaniania przez potrawę;

Używaj grilownicy- część tłuszczu obecnego w produkcie wytopi się.

UNIKAJ CUKRÓW PROSTYCH!

Węglowodany można podzielić na cukry proste i złożone. Cukry złożone, aby być wchłonięte muszą być strawione w przewodzie pokarmowym. Trawienie ich wymaga czasu, a więc ich wchłanianie jest wolne. Natomiast cukry proste dostarczone w diecie nie wymagają trawienia lub są trawione bardzo szybko i stężenie we krwi po ich spożyciu rośnie bardzo szybko.

Najprostszą zasadą unikania cukrów prostych jest unikanie białego cukru i nie dodawanie go do potraw oraz nie słodzenie napojów. Oczywiście należy unikać słodyczy. Do gaszenia pragnienia najlepsza jest woda i to zarówno niegazowana jak i gazowana. Natomiast wszelkiego rodzaju słodkie napoje najlepiej ograniczyć, ponieważ zawierają one cukry proste i stężenie glukozy we krwi po ich wypiciu rośnie bardzo szybko. Dodatkowo osoby, które piją słodkie napoje, włączając w to soki, przeważnie mają problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała. Wypijając sok lub słodki napój dostarczamy porcję węglowodanów, jednocześnie nie zatrzymuje się w żołądku i szybko przechodzi do jelit, gdzie jest wchłaniany. Dlatego z łatwością można wypić litr soku, a bardzo trudno zjeść kilogram surówki, mimo że waga obu produktów jest ta sama.

Owoce dostarczają cukrów prostych. Ponieważ owoce muszą być trawione w przewodzie pokarmowym, wzrost stężenia glukozy we krwi po spożyciu np. jabłka jest o wiele wolniejszy niż po wypiciu podobnej objętości soku jabłkowego. Nie ma owoców dobrych i złych, są tylko owoce jedzone w rozsądnej ilości lub za dużej ilości.

Cukrzyca, jak żadna inna choroba wymaga samodzielnego podejmowania wielu działań związanych z leczeniem. Zalecenia, których bezwzględnie trzeba przestrzegać, takie jak: ograniczenia w odżywianiu się i aktywność fizyczna, dokonywanie co kilka godzin pomiarów stężenia glukozy we krwi i modyfikowanie dawki insuliny- bywają dla wielu chorych uciążliwe. Systematyczność i konsekwencja to trudna sprawa. To, że nie można sobie pozwolić na chwilę słabości ani zapomnienia, powoduje napięcie fizyczne i psychiczne.

Staraj się malować  dobre obrazy w swojej głowie. Pomyśl:

Jestem zdrowy, ponieważ codziennie dbam o to, by dobrze się czuć. Jestem wypoczęty i pełen energii, jestem zadowolony z siebie i mojego otoczenia, jestem ważny dla mojej rodziny i przyjaciół. Rób cokolwiek, co sprawia Ci radość.

Bądź aktywny ruchowo, ruch i wysiłek fizyczny regulują stężenie cukru.

Znajdź równowagę pomiędzy aktywnością a wypoczynkiem. Dopasuj sposób relaksacji do swego temperamentu i stylu życia.

Ucz się nowych rzeczy bez względu na wiek, np. języka, pracy na komputerze.

Przebywaj wśród młodych, pełnych optymizmu ludzi.

Realizuj bliższe i dalsze cele życiowe.

Bądź cierpliwy;

Nie rozkręcaj się w negatywnym myśleniu;

Wprowadzaj pozytywne zdania na swój temat w miejsce negatywnych, mów o sobie pozytywnie.

Aktywność ruchowa i intelektualna, posiadanie celów, które zrealizujesz i kontakt z młodymi bardzo zwiększają Twoje szanse na długowieczność. Potwierdzają to liczne badania naukowe.

Ruch, czyli wysiłek fizyczny, wpływa na poprawę wydolności i sprawności organizmu:

Wzmacnia serce, polepsza przepływ krwi w naczyniach krwionośnych w całym organizmie, we wszystkich narządach, a zwłaszcza w nogach;

Zwiększa szansę na wyrównanie ciśnienia krwi;

Zmniejsza stężenie złego cholesterolu  LDL, a zwiększa dobrego cholesterolu HDL;

Zmniejsza ryzyko gęstnienia krwi i powstania skrzepów w naczyniach krwionośnych;

Zwiększa siłę mięśniową, zręczność i sprawność ruchową;

Podwyższa odporność organizmu na zakażenia;

Zmniejsza zagrożenie osteoporozą poprzez poprawę jakości kości;

Poprawia sprawność oddechową organizmu;

Sprzyja zmniejszeniu tkanki tłuszczowej;

Ułatwia odchudzanie;

Sprzyja poprawie wykorzystania cukru przez komórki;

Sprzyja poprawie skuteczności działania insuliny w organizmie;

Sprzyja obniżeniu podwyższonego stężenia cukru we krwi.

Zasady bezpiecznego uprawiania ćwiczeń fizycznych:

Przed rozpoczęciem ćwiczeń należy sprawdzić stężenie cukru we krwi;

Nie należy pić bardzo zimnych napojów, gdyż gorzej się wchłaniają, ani zbyt słodkich, bo zwiększają ryzyko nagłego wzrostu stężenia cukru we krwi;

Należy ćwiczyć w najlepszej porze, czyli ok. 1-2 godz. po posiłku;

Nie wolno podejmować wysiłku fizycznego w czasie przeziębienia, czy trwania jakiegokolwiek stanu zapalenia w organizmie; przy wysokiej temperaturze otoczenia (w godzinach południowych w okresie letnim lub w dusznych, niewietrzonych pomieszczeniach).